แผนที่ - คซันโทส (Kınık)

คซันโทส (Ξάνθος; ลิเชีย: Arñna; Ksantos) เป็นเมืองของลิเชียโบราณที่ในปัจจุบันคือเมืองกือนึก (Kınık) ในจังหวัดอันตัลยา ประเทศตุรกี

"คซันโทส" ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลกโดยองค์การยูเนสโกใน ค.ศ. 1988

คซันโทสเป็นชื่อกรีกของเมือง "Arñna" ที่เป็นเมืองในภูมิภาคลิเชีย ฮิตไทต์และลูเวียนเรียกเมืองนี้ว่า "อารินนา" ส่วนโรมัน เรียกว่า "กซันทุส" ที่ใช้ในการออกเสียงภาษากรีกที่ลงท้ายด้วย "-os" ที่เปลี่ยนมาเป็น "-us" ในภาษาละติน คซันโทสเป็นศูนย์กลางทางการค้าและทางวัฒนธรรมของลิเชีย แต่ต่อมาของเปอร์เซีย มาซิโดเนีย และโรมันผู้เข้ามายึดครองตัวเมืองเองและดินแดนในบริเวณรอบ ๆ

คซันโทสได้รับการกล่าวถึงบ่อยครั้งโดยนักเขียนทั้งกรีกและโรมันโบราณ สตราโบกล่าวว่าเป็นเมืองที่ใหญ่ที่สุดในลิเชีย ทั้งเฮโรโดทัสและแอปเพียนบรรยายการพิชิตคซันโทสโดย ฮาร์พากัสในนามของจักรวรรดิอคีเมนียะห์ราว 540 ปีก่อนคริสต์ศักราช เฮโรโดทัสบรรยายว่ากองทัพเปอร์เซียพบการต่อต้านโดยกองทัพขนาดเล็กของลิเชียบนที่ราบทางตอนเหนือของเมือง หลังจากการต่อสู้ฝ่ายลิเชียก็ร่นถอยเข้ามาในตัวเมือง และมาถูกล้อมโดยฮาร์พากัส ฝ่ายลิเชียตัดสินใจทำลายเนินเนินนครของตนเอง, ฆ่าลูกเมียและทาส และหันมาต่อสู้อย่างบ้าระห่ำกับกองทัพเปอร์เซียกันมีแสนยานุภาพที่เหนือกว่ามาก ฉะนั้นผู้คนในเมืองคซันโทสจึงล้มตายกันไปจนหมดสิ้นยกเว้นแต่ครอบครัว 80 ครัวที่มิได้อยู่ในเมืองขณะที่มีการต่อสู้

คซันโทสที่อยู่ภายใต้ยึดครองของเปอร์เซีย มีผู้นำท้องที่ได้รับการแต่งตั้งโดยเปอร์เซียเป็นผู้ปกครอง เมื่อมาถึงปี 520 ก่อนคริสต์ศักราช คซันโทสก็ตีเงินกษาปณ์ของตนเองแล้ว สี่ปีต่อมาคซันโทสก็เป็นโนมอสหรือจังหวัดแรกของจักรพรรดิดาไรอัสมหาราชในรายชื่อจังหวัดที่ต้องส่งบรรณาการ ความเจริญชองคซันโทสเกี่ยวข้องโดยตรงกับลิเชีย เมื่อลิเชียเปลี่ยนข้างระหว่างสงครามกรีซ-เปอร์เซีย หลักฐานทางโบราณคดีที่ขุดพบแสดงให้เห็นว่าคซันโทสถูกทำลายเมื่อราว 475 ถึง 470 ปีก่อนคริสต์ศักราช อาจจะโดยแม่ทัพคิมอนของเอเธนส์ หรือ โดยเปอร์เซียซึ่งก็ยังเป็นที่ถกเถียงกันอยู่ การที่ไม่มีหลักฐานเกี่ยวกับการทำลายทั้งจากฝ่ายกรีกหรือฝ่ายเปอร์เซียทำให้นักวิชาการบางท่านกล่าวว่าการทำลายอาจเป็นสาเหตุมาจากธรรมชาติหรือจากอุบัติเหตุ

ในช่วงสิบปีสุดท้ายของศตวรรษที่ 5 ก่อนคริสต์ศักราช คซันโทสได้รับชัยชนะต่อเมืองเตลเมสโซส และผนวกเข้าเป็นส่วนหนึ่งของลิเชีย

ส่วนในเรื่องที่ว่าคซันโทสยอมแพ้ต่ออเล็กซานเดอร์มหาราชก็เป็นเรื่องที่ต่างกันไป อาร์ริอันรายงานว่าเป็นการยอมแพ้อย่างสงบ แต่แอปเพียนอ้างว่าคซันโทสถูกปล้นทำลาย หลังจากการเสด็จสวรรคตของอเล็กซานเดอร์มหาราช คซันโทสก็เปลี่ยนมือไปมาระหว่างทายาทผู้เป็นปฏิปักษ์ต่อกัน นักประวัติศาสตร์กรีกดิโอโดรัส ซิคัลลัสกล่าวถึงการยึดคซันโทสโดยทอเลมีที่ 1 โซเตอร์ จากอันทิโกนอส แอปเพียน, คาสเซียส ดิโอ และพลูทาร์คต่างก็บันทึกว่ามาถูกทำลายอีกครั้งระหว่างสงครามกลางเมืองโรมันราว 42 ปีก่อนคริสต์ศักราชโดยบรูทัส แต่แอปเพียนกล่าวต่อไปว่าคซันโทสสร้างขึ้นมาใหม่ภายใต้มาร์ค แอนโทนี คซันโทสยังคงมีซากโรงละครโรมันที่ยังคงเหลืออยู่ มารินอสรายงานว่าสถานศึกษาแกรมมาร์ที่คซันโทสในปลายยุคโบราณ การขุดค้นทางโบราณคดีที่คซันโทสพบลายลักษณ์อักษรหลายชิ้นทั้งในภาษาลิเชียและภาษากรีกรวมทั้งที่เป็นทั้งสองภาษาควบกัน ซึ่งมีประโยชน์ต่อการถอดภาษาลิเชีย